Murarka ogrodowa - System BioDar
Galeria Selekcja kokonów - poradnik
DE EN
BioDar
  • Gospodarstwo kulturowe
  • Dr inż. Stanisław Flaga
  • Pracownia
  • Ryszard Flaga
  • Wydawnictwo
  • Dorota Flaga

Porobnica włochatka (Anthophora plumipes Pall.)


Wstęp

Podrodzina pszczół porobnicowatych (Anthophoridae) obejmuje w Polsce 87 gatunków owadów należących do 14 rodzajów. Rodzaj porobnica (Anthophora) liczy 8 gatunków pszczół. Z uwagi na dużą efektywność zapylania roślin uprawnych, już w latach 60. ubiegłego wieku podejmowano próby chowu i praktycznego wykorzystania w rolnictwie niektórych gatunków. Mimo niewątpliwego sukcesu przeprowadzone wówczas prace nie weszły w fazę wdrożeniową. Ostatnie lata potwierdziły dużą wartość porobnic i zaowocowały ponownym rozwojem ich hodowli.

Porobnica włochatka od początku prowadzenia badań monitoringowych (XVIII wiek) była wykazywana, jako stały element fauny krajowej. W ostatnich dziesięcioleciach, z uwagi na zanik tradycyjnej zabudowy wiejskiej i degradację dogodnych siedlisk, podlega silnej presji ze strony człowieka i notowana jest coraz rzadziej.

Wielkość i wygląd

Włochatka jest pszczołą dużą, wymiarami ciała (13-16 mm długości) zbliżoną do robotnic trzmieli. W pozycji spoczynkowej przybiera sylwetkę przysadzistą, niską. Samice są silnie owłosione. Zewnętrzna powierzchnia tylnych goleni wyposażona jest w szczoteczki gęstych włosków służących do zbierania i przenoszenia pyłku. Długość języczka samców i samic wynosi 10-13 mm i odpowiada najdłuższym języczkom robotnic trzmieli.

Omawiany gatunek występuje w Polsce w dwóch odmianach barwnych, uznawanych dawniej za odrębne gatunki: odmianie jasnej - grupującej osobniki o ubarwieniu szarym lub rudawym (forma A. squalens Dours) i czarnej - z samicami ubarwionymi ciemno lub zupełnie czarno (forma A. nigra Friese).

Rozsiedlenie i okres aktywności

Porobnica włochatka należy do pszczół wczesnowiosennych. W Polsce zachodniej, środkowej i południowej pojawia się w końcu 3 dekady marca, a w Lubelskiem, Rzeszowskiem i na Pomorzu - w pierwszej dekadzie kwietnia. Najpóźniej, bo dopiero w trzeciej dekadzie kwietnia lub w maju, pojawia się na Zamojszczyźnie i Mazurach. Podobnie jak zmienny jest okres początku lotów włochatki, tak i koniec przypada w różnym terminie. W drugiej połowie maja odnotowuje się ostatnie osobniki tego gatunku w Polsce zachodniej i środkowej, a na początku czerwca w Polsce południowej i na Zamojszczyźnie, zaś około połowy czerwca - w Lubelskiem i na Rzeszowszczyźnie. Najpóźniej, bo pod koniec drugiej dekady czerwca, odnotowuje się ostatnie loty włochatki na Pomorzu.

Preferencje siedliskowe

Opisywany takson bytuje w różnorodnych typach siedlisk i nie unika miejsc antropogenicznie zmienionych. W warunkach naturalnych chętnie zasiedla strome ściany wąwozów, głęboko wykrojone drogi, urwiste zbocza i gliniane ściany budynków. Analiza rozmieszczenia skupisk gniazd w środowisku naturalnym wykazała przywiązanie gatunku do stoków południowych i wschodnich z odchyleniem w kierunku południowo-wschodnim, południowo-zachodnim i zachodnim. Zdecydowana większość badanych agregacji znajdowała się na ścianach pionowych i bardzo stromych, o nachyleniu od 70 do 90° (ok. 93 % ogółu stanowisk), a tylko 7% kolonii ulokowanych było w podłożu płaskim lub lekko pochylonym.

Budowa gniazd i sposób chowu

Samice porobnicy włochatki tworzą rozbudowane gniazda umieszczone płytko pod powierzchnią ziemi (na głębokości 7-9,5 cm). Typowe gniazdo składa się z trzech części: przedsionka, kanału głównego i kanałów bocznych. Rozszerzony przedsionek jest miejscem, z którego samice pobierają ziemię do zamknięcia gniazda pod koniec jego budowy. Za nim, na głębokości około 2 cm od wejścia, znajduje się wypolerowana zatyczka ziemna oddzielająca przedsionek od kanału głównego. Zwykle ta część gniazda jest prosta i ma długość 3-5 cm. Od końcowej części kanału głównego rozchodzą się kanały boczne wypełnione komórkami larwalnymi. Zależnie od stopnia rozwoju gniazdo liczy od 3 do 25 komórek. Mimo, iż w sezonie samice budują maksymalnie do 5 gniazd liczba pozostawionego potomstwa sięga najwyżej 30 osobników. W warunkach sztucznych włochatkę hoduje się w skrzyniach gniazdowych wypełnionych gliną.

Porobnica włochatka wykazuje się niezwykłymi cechami biologicznymi i użytkowymi. Poniżej zestawiono niektóre z nich:

Cechy biologiczne
  • Wybitna odporność na niesprzyjające warunki środowiskowe (w warunkach klimatycznych Polski gatunek dobrze znosi ostre zimy, a jego aktywność gwałtownie wzrasta wczesną wiosną).
  • Naturalna skłonność do tworzenia dużych skupisk gniazd (sposób gniazdowania ułatwiający ochronę i prowadzenie chowu).
  • Przywiązanie samic do miejsca gnieżdżenia i wysoka trwałość naturalnych agregacji (ponad 40 lat).
  • Długi okres aktywności sezonowej (2-3 miesiące) i długi czas aktywności dziennej (od wczesnych godzin rannych aż do zmroku; ok. 15 godz.).
Cechy zachowania
  • Pszczoła zwinna, pełna temperamentu. Pod względem zwinności lotu nie ustępuje tak sprawnym lotnikom jak ważki i mszyczniki.
  • Niezwykła ostrożność podczas zbioru pokarmu (każde poruszenie i zmiana zachowania w jej sąsiedztwie skutkuje zerwaniem się do lotu; z początku przestraszone porobnice unoszą się w powietrzu i bacznie obserwują otoczenie, wkrótce jednak szybko odlatują w inne miejsce).
  • Całkowity brak agresywności (pszczoły unikają bezpośredniego kontaktu z ludźmi i podczas zbliżania się zawczasu salwują się ucieczką; w połączeniu z dużą czujnością stwarzają wrażenie owadów płochliwych, które trudno podejść).
Walory użytkowe
  • Loty po pokarm w niesprzyjających warunkach pogodowych (wizytowanie roślin podczas dużego zachmurzenia, pogody dżdżystej, a nawet słabego deszczu; podejmowanie lotów już w temperaturze 7°C).
  • Szerokie preferencje pokarmowe - porobnica włochatka oblatuje większość roślin wiosennych, zarówno ozdobnych, zielarskich, jak i owocowych. Lista roślin pokarmowych obejmuje 136 gatunków należących do 23 rodzin. Wykazano ją m. in. na 13 gatunkach roślin sadowniczych, w tym na: jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni, śliwie, brzoskwini, porzeczce czarnej i czerwonej, borówce wysokiej, borówce niskiej, jagodzie kamczackiej, agreście, żurawinie. Najchętniej odwiedza borówkę wysoką i jagodę kamczacką (rośliny dostarczające głównie nektaru) oraz jabłoń, która stanowi bogate źródło pyłku - wszystkie uważane w dużym stopniu za obcopylne i owadopylne. Szczegółowe obserwacje upraw warzywniczych wykazały, że porobnica włochatka jest efektywnym zapylaczem bobu. O jej dużej wartości świadczyć może szybkie tempo pracy na kwiatach (czas spędzony na 1 kwiecie bobu wynosi średnio 4,4 sek., podczas gdy pszczoły miodnej - 12,6 sek.), możliwość wykonywania lotów przy niższych temperaturach otoczenia oraz prawidłowy sposób odwiedzania kwiatów (przez gardziel, a nie przez otwory wygryzione z boku rurki kwiatowej, tak jak to czynią niektóre gatunki trzmieli). Na podstawie ww. wyników badań uznaje się włochatkę za alternatywny gatunek, który może z powodzeniem zastąpić na uprawach bobu pszczołę miodną i trzmiele.
  • Duża sprawność zapylania roślin. W trakcie prowadzonych badań ustalono, że dynamika odwiedzin kwiatów przez włochatkę zależy przede wszystkim od rodzaju zbieranego pożytku. I tak, samice zbierające wyłącznie nektar pracują na kwiatach krótko (na kwiatach agrestu średnio 2,7 sek., porzeczki czarnej - 2,5 sek., borówki wysokiej - 2,9 sek.), a zbierające obydwa pożytki jednocześnie - nieco dłużej (na kwiatach jabłoni średnio 4,3 sek.), zaś odwiedzające kwiaty w celu pozyskania tylko pyłku - najdłużej (na kwiatach złotokapu średnio 4,5 sek.). Zależnie od rodzaju pożytku i gatunku rośliny samice mogą zwizytować w ciągu 1 minuty od 11 do 31 kwiatów (w ciągu życia mogą odwiedzić ok. 337 tys. kwiatów).
  • Stosunkowo niewielki dystans lotów po pokarm (350-400 metrów od gniazd).
  • Zdolność pozostawiania śladów zapachowych na kwiatach podczas ich odwiedzin. Porobnica włochatka jest pierwszym gatunkiem pszczoły, u którego wykryto tę cechę. Samice potrafią rozpoznawać zapachy różnych osobników i określać atrakcyjność kwiatów na podstawie intensywności pozostawionego przez nie śladu (słabnąca intensywność zapachu odpowiada wzrostowi poziomu odtwarzającego się w kwiecie nektaru). Unikanie kwiatów odwiedzonych w krótkim okresie czasu i wizytowanie tych, które nie miały wcześniej kontaktu z przedstawicielami własnego gatunku (lub miały taki kontakt dużo wcześniej) może zwiększać ilość zawiązanych owoców.

Predyspozycje biologiczne porobnicy włochatki świadczą o tym, że jest ona ważnym czynnikiem zachowania równowagi biologicznej w całej biocenozie i odgrywa znaczącą rolę w zapylaniu drzew i krzewów owocowych, oraz licznych roślin ozdobnych i zielarskich. Wymienione walory użytkowe przemawiają za pełniejszym jej wykorzystaniem w praktyce ogrodniczej.



BioDar.com.pl © Wszelka treść zawarta na stronie jest własnością jej autorów. Zabrania się kopiowania bez zgody autora.
Webmaster