Murarka ogrodowa - System BioDar
Galeria Selekcja kokonów - poradnik
DE EN
BioDar
  • Gospodarstwo kulturowe
  • Dr inż. Stanisław Flaga
  • Pracownia
  • Ryszard Flaga
  • Wydawnictwo
  • Dorota Flaga

Murarka ogrodowa (Osmia rufa L.)


Wstęp

Rodzaj murarka (Osmia) liczy w Polsce 18 gatunków pszczół posiadających zdolność murowania gniazd i zbierania pyłku na dolną stronę odwłoka. Jednym z najpospolitszych gatunków wiosennych jest murarka ogrodowa, takson występujący na terenie całego kraju i reprezentujący grupę tzw. pszczół samotnic (więcej informacji na temat samotnego trybu życia znajduje się w materiale poświęconym nożycówce pospolitej).

Wielkość i wygląd

Murarka ogrodowa jest pszczołą średnich rozmiarów, wymiarami ciała zbliżoną do pszczoły miodnej. Długość ciała samic wynosi 10-12 mm, a samców 8-10 mm. W ubarwieniu ciała obu płci przeważa kolor rdzawy. U samic, na płytce czołowej oglądanej pod lupą, widoczne są dwa wystające rożki, a w części twarzowej głowy - silnie zbudowane i uzębione żuwaczki, (narząd ten ułatwia sprawne wykonywanie prac murarskich). Całkowita długość języczka u samic wynosi zaledwie 4,8 mm. Na podstawie tego wymiaru murarka ogrodowa została zaliczona do pszczół krótkojęzyczkowych.

Biologia murarki ogrodowej

Opisywany gatunek posiada jedną generację w roku. Loty rozpoczyna już w pierwszej połowie kwietnia, gdy zakwitają pierwsze rośliny ozdobne w naszych ogrodach, a kończy je w drugiej dekadzie czerwca. Na początku pojawiają się same samce. Samice wygryzają się z kokonów 1-2 tygodnie później. W naturze najchętniej gnieżdżą się w pustych łodygach roślin baldaszkowatych, trzcinie pospolitej, a także różnego rodzaju otworach wygryzionych przez inne owady w drewnie. O dużych możliwościach adaptacyjnych tego gatunku świadczy zdolność zakładania gniazd w miejscach bardzo nietypowych (otwory po sękach w drewnie, kanały w dachówkach ceramicznych, szczeliny powstałe w niedbale wykonanych pustakach żużlowych, otwory w cegłach dziurawkach, itp.).

Początek prowiantowania pierwszych komórek ma miejsce zaraz po kopulacji, a najpóźniej w 2-4 dniu po wyjściu z zimowli. Samce nie uczestniczą w budowie komórek i znoszeniu pyłku do gniazda, a kwiaty odwiedzają jedynie w poszukiwaniu nektaru potrzebnego im do utrzymania się przy życiu. Całą energię przeznaczają na patrolowanie terenu, konkurowanie z innymi samcami i na kopulacje.

Gniazda murarek mają charakter liniowy. Składanie pokarmu rozpoczyna się od końca kanału i postępuje ku otworowi wejściowemu. Każdą pojedynczą komórkę pszczelą złożoną z porcji pyłku i jajeczka samiczki oddzielają glinianą przegrodą. Aby napełnić jedną komórkę pyłkiem (około 200 mg) samica wykonuje 30-40 lotów roboczych, odwiedzając w tym czasie kilka tysięcy kwiatów. Gdy zapas pokarmu jest już dostateczny, samica składa na pyłku wydłużone jajeczko i zamyka komórkę przegrodą z gliny, za którą przygotowuje kolejną celę. W zależności od długości pustego kanału murarka buduje w nim od 2 do 15 komórek (średnio 7). Po zamknięciu ostatniej komórki zabezpiecza wejście do gniazda grubszą zatyczką ziemną chroniącą je przed wrogami naturalnymi.

Po około 7 dniach od zamknięcia komórki z jaja wylęga się larwa i intensywnie odżywia się zmagazynowanym pyłkiem. Gdy pyłek zostanie zjedzony, co trwa około miesiąca, larwa przędzie dość twardy, ciemnobrunatny kokon. Wewnątrz niego w ciągu kolejnych tygodni zachodzą przemiany, które prowadzą do wytworzenia w drugiej połowie lata postaci dorosłej owada (imago). Owad dorosły nie wychodzi jednak na zewnątrz, lecz pozostaje w odrętwieniu, aż do wiosny następnego roku.

Przetrwanie okresu zimowego, skrajnie życiu nieprzyjaznego, możliwe jest pod warunkiem oszczędnego gospodarowania wodą i energią zgromadzoną w organiźmie. Na tempo wykorzystania substancji zapasowych bezpośredni wpływ mają warunki zimowania. Dłużej trwające ocieplenia przyspieszają "spalanie" materiału energetycznego dlatego murarki lepiej znoszą dłużej trwające zimy o ustabilizowanych temperaturach bliskich 0°C, czy nawet znacznych spadkach temperatury, niż zimy nietypowe "ciepłe", kończące się długim okresem oziębienia.

Strategie zdobywania pokarmu

Murarka ogrodowa, podobnie jak i inne samotnice, podczas prowiantowania gniazda nie wymienia się informacjami na temat miejsca zbioru pokarmu i jego atrakcyjności. W wyniku podobnego zachowania samic należących do tej samej kolonii cały teren otaczający gniazdo penetrowany jest z jednakowym nasileniem w różnych kierunkach. Z tą korzystną strategią zdobywania pokarmu związana jest inna cenna właściwość pszczoły murarki, korzystna zwłaszcza dla posiadaczy ogródków i niewielkich plantacji. Jest nią poszukiwanie pokarmu w stosunkowo niewielkiej odległości od gniazda. W korzystnych warunkach pogodowych i przy obfitych zasobach pokarmu murarka ogrodowa wykonuje loty na odległość do 300 m od gniazda. Loty na dalsze odległości zdarzają się głównie wtedy, gdy kolonia znajduje się w pobliżu dużej plantacji roślin uprawnych lub, gdy pszczołom w najbliższym otoczeniu zaczyna brakować pokarmu.

Wykorzystanie gospodarcze

Zastosowanie praktyczne murarki ogrodowej wynika po części z jej uniwersalności jako zapylacza, a także wysokiej efektywności zapylania większości roślin ogrodniczych. Warto zauważyć, że w przypadku tego gatunku skuteczność zapylania kwiatów jabłoni jest równie wysoka jak pszczoły miodnej. Ciężar owoców przy zapyleniu murarką i pszczołą miodną jest porównywalny. Właściwości biologiczne i cechy użytkowe zadecydowały o tym, że murarka ogrodowa cieszy się uznaniem zarówno wśród sadowników gospodarujących metodami konwencjonalnymi, jak i ekologicznymi. W sadach i jagodnikach, w których są wystawiane jej gniazda można bez obawy użądlenia wykonywać wszystkie prace pielęgnacyjne.

Z pełnym powodzeniem wykorzystuje się także murarkę do zapylania roślin ogrodniczych uprawianych pod osłonami. O wysokiej przydatności gatunku do pracy w przestrzeniach zamkniętych decyduje łatwość, z jaką przyzwyczaja się do nowych warunków, szybkość podejmowania pracy na kwitnących roślinach i spokojne zachowanie. Wylot pierwszych pszczół w szklarni lub tunelu ma miejsce w 2 lub trzecim dniu od wyłożenia kokonów. Po 5 dniach następuje wylot 50% samców i 20% samic. Ostatnie pszczoły wygryzają się z oprzędów po 11-15 dniach. W warunkach szklarniowych i przy pogodnym niebie murarki są aktywne przez około 14 godzin w ciągu dnia.

W chowie murarki ogrodowej małe znaczenie odgrywa wysokość umieszczenia kokonów i materiałów gniazdowych, gdyż pszczoły te chętnie gnieżdżą się zarówno na wysokości 1 metra nad ziemią, jak i w gniazdach znajdujących się na wysokości trzeciego piętra. Istotną rolę ma natomiast dokładne osłonięcie przed deszczem i zachowanie właściwej wystawy. Murarki, podobnie, jak i inne pszczoły, są "dziećmi słońca". Kierunek ustawienia przygotowanych dla niej materiałów gniazdowych ma bezpośredni związek z oświetleniem kanałów wylotowych, dogrzaniem miejsca posadowienia gniazd i aktywnością pszczół zwłaszcza wcześnie rano i wieczorem. Z tego względu otwory wylotowe prowadzące do gniazd powinny być skierowane na południowy-wschód, południe lub południowy-zachód. Należy unikać wystawiania gniazd w miejscach chłodnych i zawilgoconych.

Murarka ogrodowa wykazuje się niezwykłymi cechami biologicznymi i użytkowymi. Poniżej zestawiono niektóre z nich:

Cechy biologiczne i walory użytkowe
  • Aktywność biologiczna w okresie największego zapotrzebowania na owady zapylające.
  • Naturalna skłonność do tworzenia kolonii i przywiązanie do miejsca gnieżdżenia.
  • Łatwość zajmowania gniazd sztucznie przygotowanych.
  • Spokojny charakter i całkowity brak agresywności (ignorowanie człowieka blisko gniazd wynika z faktu, że murarka nie broni gniazd i nawet w przypadku bliskiego kontaktu z ludźmi nie jest agresywna).
  • Szerokie preferencje pokarmowe (murarka ogrodowa jest cenionym zapylaczem około 150 gatunków roślin uprawnych i dziko rosnących, aktywnym wiosną, kiedy kwitnie większość naszych roślin uprawnych).
  • Wysoka efektywność zapylania roślin (obliczenia wykazały, że do należytego zapylenia 1 hektara sadu jabłoniowego potrzeba jedynie 560 samic, porzeczki czarnej - 960 samic, a sadu wiśniowego - 3100 samic murarki, podczas gdy pszczoły miodnej - od 2 do 5 rodzin tj. 80-200 tys. robotnic). Przy wyliczaniu właściwej ilości kokonów murarki należy uwzględnić fakt, że w wylęgłej populacji murarek samice stanowią 30-50% i dlatego kokonów powinno być 2-3 krotnie więcej.
  • Niewątpliwą zaletą murarki jest umiejętność pracy w tunelach foliowych.
  • Niewielki dystans lotów po pokarm (do 300 m od gniazd).

Predyspozycje biologiczne murarki ogrodowej świadczą o tym, że jest ona ważnym składnikiem zespołu rodzimych zapylaczy, aktywnym zarówno w biocenozach naturalnych, jak i środowisku upraw.

Uwagi końcowe

Niektórzy hodowcy wyprowadzają swoje hodowle od pierwotnych zasiedleń, jakie uzyskują po wystawieniu materiału gniazdowego w atrakcyjnych dla murarki środowiskach. Zwykle upłynie jednak dłuższy czas, zanim pszczoły należące do populacji lokalnej odnajdą przygotowane dla nich miejsca gnieżdżenia i należycie się rozmnożą. W tych warunkach zasiedlenie pojedynczych materiałów gniazdowych nie zawsze prowadzi do zadowalającego efektu produkcyjnego i dynamicznego rozwoju hodowli w następnych latach. Pszczoły murarki wykształciły bowiem zdolność mobilizowania się gdy funkcjonują w postaci kolonii (występuje wówczas tzw. "efekt roju"). Brak zadowalających efektów reprodukcyjnych i właściwego zapylenia roślin użytkowych widoczny jest w hodowlach liczących do kilkuset kokonów. Przyjmuje się, że minimalna liczba kokonów wystawianych w jednym miejscu na uprawy powinna wynosić przynajmniej 300 szt. Najlepszym terminem pozyskania pszczół do hodowli i zapylania roślin uprawnych jest okres zimowo-wiosenny (od stycznia do połowy marca).

Z oczywistych względów materiał rozmnożeniowy murarki ogrodowej powinien pochodzić z pasieki wzorowo prowadzonej, w której przestrzega się zasad profilaktyki sanitarnej. Koniecznym warunkiem utrzymania wysokich standardów hodowlanych jest coroczne przeprowadzanie selekcji kokonów. Czynność ta sprowadza się do wybrania do dalszej reprodukcji najlepiej wykształconych oprzędów, usunięcia kokonów spleśniałych i pozbycia się larw pasożytów.



BioDar.com.pl © Wszelka treść zawarta na stronie jest własnością jej autorów. Zabrania się kopiowania bez zgody autora.
Webmaster