Osobliwości przyrodnicze Małopolski - pszczolinka złocista (1)

Osiągnięcia nauk biologicznych ostatnich lat sprawiają, że pszczołom dzikim poświęcamy coraz więcej uwagi. Wiele wskazuje na to, że kilka najcenniejszych gatunków pszczół zadomowi się na stałe w naszych ogrodach i na uprawach. Jedne będą hodowane w gniazdach sztucznie przygotowanych, a inne utrzymają się w środowisku upraw, jeśli poznamy odpowiadające im wymagania i otoczymy ochroną miejsca występowania.

Pszczolinka złocista jest gatunkiem charakterystycznym dla Europy zachodniej. Na obszarze Polski pojawiła się na początku XX wieku, najwcześniej w Wielkopolsce, (lata pięćdziesiąte) i na Pomorzu Zachodnim (lata sześćdziesiąte), a później w Polsce środkowej i południowej (od końca lat siedemdziesiątych). Przyczyny tej ekspansji jak dotąd nie są znane. Zajmowanie przez nią nowych terenów, o zróżnicowanych warunkach klimatycznych i glebowych, świadczy o dużej plastyczności tego gatunku.

Dzięki złocisto-miedzianej barwie gęstego owłosienia pszczolinki złocistej nie można pomylić z żadnym innym gatunkiem pszczoły występującej w naszym kraju. Samice wielkością zbliżone są do pszczoły miodnej. Różnią się jednak od niej wieloma cechami biologicznymi. W ramach gatunku nie powstają rodziny i każda samica zbiera pokarm dla potomstwa i buduje gniazdo samodzielnie. Gniazda zakładane są w ziemi na ścieżkach spacerowych, skarpach przydrożnych i na trawnikach. Na powierzchni 1 m2 może być nawet do kilkudziesięciu gniazd. W miejscach szczególnie dogodnych kolonie tego gatunku liczą niekiedy po kilkaset gniazd. Teren zajęty przez pszczolinkę złocistą jest wówczas gęsto pokryty małymi stożkami ziemi, pod którymi znajdują się kanały prowadzące do wewnetrznych części gniazda. Właściwą jego część tworzą komórki larwalne usytuowane na głębokości około 50 cm pod ziemią.

Początek lotów pszczolinki złocistej przypada w pierwszej dekadzie kwietnia i zbiega się z zakwitaniem agrestów oraz wczesnych hiacyntów. Koniec życia samic następuje w trzeciej dekadzie maja. Przy spóźnionej wiośnie ostatnie samice spotkać można jeszcze w połowie czerwca. Po zebraniu pokarmu i złożeniu do każdej komórki po 1 jajeczku matka ginie. Potomstwo rozwija się dalej samodzielnie, odizolowane również od siebie (stąd nazwa "pszczoły samotnice"). Przed zimą z poczwarek wylęgają się dorosłe pszczoły, które pozostają w swoich komórkach aż do wiosny. Wówczas, z nastaniem cieplejszych dni owady wychodzą na powierzchnię ziemi korzystając z kanału, który matka wydrążyła w poprzednim sezonie, podczas budowania gniazda. Pszczolinki, podobnie jak i wiele innych gatunków pszczół ziemnych, nasączają ściany kanału i komórek lęgowych twardniejącą substancją ślinową, ktora chroni je przed rozmyciem i stabilizuje wilgotność komórek z larwami.

Krótki czas życia samic, wynoszący zaledwie 6-7 tygodni, zmusza je do intensywnej pracy przy gnieździe i wytrwałego zbioru pokarmu. W porównaniu z pszczołą miodną zestaw roślin pokarmowych pszczolinki złocistej jest stosunkowo ubogi, gdyż obejmuje ok. 30 gatunków. Do roślin najchętniej odwiedzanych należą drzewa owocowe i krzewy jagodowe (śliwa, grusza, czereśnia, porzeczka czarna, porzeczka czerwona, agrest). Oprócz wymienionych gatunków samice bardzo chętnie oblatują niektóre rośliny ozdobne, w tym: berberysy, głogi, kaliny, trzmieliny i inne. Pszczoły w poszukiwaniu pokarmu odlatują na odległość do 250 m od gniazd. Nie jest to dużo, zważywszy na dalekie loty pszczoły miodnej (do 5 km), jednak wystarcza na dokładny oblot roślin rosnących w ogrodach przydomowych i na niewielkich plantacjach uprawnych. Mała płochliwość i nieagresywność tego gatunku sprawia, że posiada on duże walory użytkowe.

Mimo, iż pszczolinka złocista nie produkuje miodu, należy do najcenniejszych "perełek" naszych ogrodów. Jej wysoka aktywność przypada w okresie, gdy liczebność pszczoły miodnej na uprawach jest najmniejsza (następuje wówczas zmiana tzw. pszczoły zimowej na letnią). Ze względu na ważną rolę jaką pełni omawiany gatunek w zespole dzikich zapylaczy roślin użytkowych warto otoczyć go ochroną. Do najprostszych sposobów ochrony należy pozostawienie w spokoju miejsc gnieżdżenia i stosowanie środków owadobójczych jedynie w przypadkach koniecznych i zawsze pod wieczór, gdy pszczoły przebywają w gnieździe.

Dr inż. Stanisław Flaga

Fot. Pszczolinka złocista na kwiecie agrestu.


Ryc. Schemat gniazda ziemnego z komórkami larwalnymi