Osobliwości przyrodnicze Małopolski - pszczoła porobnica drewniarka (4)

Niepokojące informacje o katastrofalnym stanie rodzin pszczoły miodnej po ostatniej zimie skłaniają do bardziej uważnej obserwacji innych gatunków pszczół występujących w środowisku upraw.

Porobnica drewniarka jest gatunkiem europejsko-syberyjskim, notowanym rzadko w całej Polsce i podlegającym ochronie częściowej. Pod względem preferencji gniazdowych znacznie różni się od wszystkich innych pszczół samotnic, gdyż zakłada gniazda nie w ziemi, czy pędach roślin zielnych, ale w wydrążonych przez siebie kanałach, w suchym drewnie. Z tego powodu nazywana bywa czasem „pszczołą kornikiem”.

Zarówno samce, jak i samice wymiarami ciała zbliżone są do pszczoły miodnej. Wyróżnia je rudo-czarne ubarwienie wierzchniej okrywy ciała i czerwonawe zakończenie odwłoka samic (fot. 1).

W warunkach klimatycznych województwa małopolskiego drewniarka pojawia się od początku do końca czerwca i lata do 2 dekady września. Z uwagi na okres pojawu należy do pszczół późnoletnich. Dogodne warunki do rozwoju znajduje na skrajach lasów, w zadrzewieniach nadrzecznych oraz sadach i wierzbach przydrożnych, czyli wszędzie tam, gdzie spotkać można powalone drzewa, spróchniałe pniaki, martwe konary, leżące kłody, nieimpregnowane słupki i żerdzie płotów. Nie unika także drewnianych ścian wiejskich zabudowań. Zwraca uwagę różnorodność gatunków drewna, w których się rozwija.

Omawiany takson w warunkach naturalnych zwykle nie tworzy skupisk gniazd i jedynie przez nagromadzenie zmurszałego drewna można lokalnie zwiększyć jego liczebność. Początek pracy samic przy gnieździe przypada na koniec czerwca lub na pierwsze dni lipca. Samice tworzą gniazda pojedyncze, liniowe lub liniowo-rozgałązione, składające się z 1-5 kanałów wewnętrznych, umieszczonych na końcu kanału wejściowego. Gniazda najbardziej rozwinięte mają długość 17 cm i średnicę 7,5 cm (fot. 2). Oprócz kanałów wewnętrznych samice drążą także wzdłuż korytarza głównego krótkie kanały boczne (pozbawione komórek), służące im wyłącznie do pozyskania trocin, którymi zasypują korytarz główny i otwór wejściowy.

W sprzyjających warunkach siedliskowych w jednym gnieździe znajduje się od 5 do 27 komórek larwalnych. Kolebki larwalne osłonięte są dwiema warstwami. Pierwsza (zewnętrzna) zbudowana jest z próchna zespolonego śliną, a druga (wewnętrzna) – z wydzieliny gruczołu odwłokowego. Zabezpieczenie komórek w ten sposób, jak również budowa gniazd w suchym drewnie, dobrze chroni larwy pozbawione kokonów przed spadkami temperatury w okresie zimy i mikroorganizmami chorobotwórczymi.

Badania nad użytecznością porobnicy drewniarki wykazały, że odwiedza ona około 60 gatunków roślin pokarmowych. Skład wizytowanych roślin plasuje ten gatunek wśród ważnych zapylaczy roślin biocenoz naturalnych i efektywnych zapylaczy niektórych roślin użytkowych. Spośród roślin gospodarczo ważnych drewniarka oblatuje cztery grupy roślin: rośliny lecznicze, warzywnicze i przyprawowe oraz paszowe i ozdobne. Z pierwszej grupy odwiedza m.in.: bukwicę lekarską, naparstnicę żółtą i zwyczajną, tarczycę bajkalską, rutwicę lekarską, serdecznik pospolity, żywokost lekarski oraz czosnki (wężowy, górski, siatkowaty), czyli rośliny dostarczające związków nasercowych i stymulujących odporność organizmu, a z drugiej: cebulę 7-latkę, ostrożeń warzywny, karczoch, hyzop lekarski, cząber górski i kocimiętki. Z trzeciej grupy wizytuje: komonicę zwyczajną, lucernę siewną i lucernę sierpowatą oraz rośliny poprawiające właściwości dietetyczne paszy uzyskiwanej na łąkach i pastwiskach (biedrzeniec mniejszy, czosnek wężowy). Na uwagę zasługuje także czwarta grupa wizytowanych roślin, tj. krajowe byliny ozdobne: kosaciec żółty, mieczyk dachówkowaty, wielosił błękitny, ślazówka turyngska, ślaz zygmarek i naparstnice. Jakkolwiek rośliny te nie mają większego znaczenia w produkcji ogrodniczej (w kwiaciarstwie), to jednak przyczyniają się do podniesienia walorów estetycznych i krajobrazowych terenów naturalnych w wielu regionach Polski. Gatunkami szczególnie preferowanymi na terenie gminy Sułkowice są rośliny występujące dziko (czyściec leśny, mierznica czarna, bukwica lekarska, żywokost lekarski) i uprawiane w ogrodach przydomowych (naparstnice, serdecznik pospolity, hyzop lekarski, cząber górski).

Na ekstensywny kierunek wykorzystania drewniarki wskazują takie jej cechy, jak: loty po pokarm tylko w korzystnych warunkach pogodowych, krótki okres aktywności dziennej (nieco ponad 12 godzin) i stosunkowo niewielka liczba kwiatów odwiedzanych w ciągu 1 minuty (12-25 szt.). Do głównych zalet można zaliczyć „samowystarczalność budowlaną”, mały zasięg lotów roboczych (do 280 m od gniazd) i brak agresywności.

W ostatnim dziesięcioleciu drewniarka spotykana była równie często jak dawniej. Można mieć nadzieję, że tak będzie nadal, czemu sprzyjać może obecność suchych drzew i martwych konarów na terenach naturalnych i użytkowanych gospodarczo.